“Starten in de korte keten doe je niet lichtzinnig”

Weinig economische modellen spreken zo hard tot de verbeelding dan de korte keten. Een eerlijke prijs voor de boer, lokale economie, groot maatschappelijk draagvlak, sociale verbondenheid … De ontwikkeling van een korteketenactiviteit wordt ook vaak naar voren geschoven als antwoord op een reductie van de veestapel in het kader van stikstofreductie. Maar die laatste piste is allesbehalve een gemakkelijkheidsoplossing, waarschuwt Ann Detelder van Steunpunt Korte Keten. 

Steunpunt Korte Keten begeleidt al 22 jaar boeren of boeren-in-wording die willen inzetten op de korte keten. Al sinds 2007 is Ann Detelder betrokken bij het Steunpunt. Het Steunpunt Korte Keten geeft onder andere advies en begeleiding, organiseert activiteiten en doet aan belangenbehartiging. Niemand zet zo hard de schouders onder de korte keten als het Steunpunt dus, al pleit Ann Detelder vooral voor een gezonde dosis nuchterheid.

Merken jullie een toevloed aan adviesvragen, nu boeren zich het hoofd breken hoe de reducties te halen?

“Dat komt beetje bij beetje. Boeren hebben lange tijd de kat uit de boom gekeken, voor een deel ook omdat er nog altijd vanuit verschillende hoeken beroepsprocedures lopen tegen het stikstofdecreet. We zien nu wel een toename, maar onze boodschap is nooit dat starten in de korte keten de toverspreuk is die alles zal oplossen. Starten doe je niet lichtzinnig. We ontwikkelden een haalbaarheidsframe voor melkveehouders en varkenshouders waarbij je kan berekenen met hoeveel dieren je je korteketenactiviteit moet uitbouwen om een rendabele bedrijfstak te houden, maar de beslissing om al dan niet in de korte keten te stappen hangt van veel meer af dan het invullen van een excelsheet.”

Zoals?

“Het moet om te beginnen economisch mogelijk zijn om te switchen. Extensiveren rekent niet zomaar rond. Iemand die recent een stal heeft gebouwd voor 200 koeien, geïnvesteerd heeft in melkrobots en bijvoorbeeld een nieuwe mengvoerwagen heeft gekocht, kan niet zomaar ineens afbouwen naar 30 koeien; die krijgt zijn leningen niet afbetaald. Investeringen in de land- en tuinbouw gebeuren cyclisch. Op het einde van zo’n cyclus kan je investeren in uitbreiding of diversificatie, maar midden in zo’n cyclus kan je niet zomaar verminderen in dieren en bijkomend investeringen doen in het uitbouwen van de korte keten.”

Voor zij die recent de sprong gewaagd hebben, zijn de reductiedoelstellingen misschien niet eens zo’n probleem.

“Ik betwijfel dat. Als je je aantal varkens met de helft vermindert op dezelfde oppervlakte, vermindert je uitstoot niet zomaar. Er zijn korteketenboeren die recent het aantal dieren hebben verminderd om in de korte keten te stappen die nu nóg een keer moeten reduceren. Die moeten dan bijvoorbeeld melk inkopen, maar als melkverwerker zitten ze dan zonevreemd. Als je kiest voor biovarkens met buitenbeloop heb je ook een groot emitterend oppervlak. Hoeveel stikstof stoten die uit? Daar zijn nog geen cijfers van. En wat met hoevewinkels in het Turnhouts Vennengebied die al hun dieren moeten wegdoen? Zonder dieren zitten ze zonevreemd.”

Over welke vaardigheden moet een korteketenboer beschikken?

“Hij of zij moet in de eerste plaats de goesting hebben. Sowieso heb je heel wat kennis van de regelgeving nodig, bijvoorbeeld over voedselveiligheid. In de korte keten is die veel uitgebreider dan bij iemand die gewoon varkens aan de handelaar levert. Wat wij ook belangrijk vinden, is een goede kostprijsberekening. Het voordeel van de korte keten is dat je prijszetter bent. Dan is het logisch dat je zicht hebt op de kosten en ook je eigen arbeid doorrekent. Tot slot moet je ook over heel wat marketingskills beschikken. Een product verkoopt zichzelf niet, daar kruipt veel tijd in, wat soms hard wordt onderschat. Als korteketenondernemer ben je ook handelaar. Communicatief zijn en kunnen samenwerken is een must.”

Het arbeidsaspect is niet te onderschatten.

“Je moet inderdaad een arbeidsoverschot hebben eer je met de korte keten begint. Dat kan een zoon of dochter zijn die mee in het bedrijf start, of een partner die stopt met buitenshuis te werken. Als je in de winkel staat, ben je immers niet beschikbaar voor de rest van het bedrijf. Er zijn ook onbemande winkels, of de combinatie van een winkel met een automaat. Bij die onbemande winkels heb je altijd een deel verlies door ‘verstrooidheid’ van de klant, en dan moet je voor jezelf uitmaken of dat dat verlies aanvaardbaar is.”

Hoe is de korte keten veranderd in vergelijking met pakweg vijftien jaar geleden?

“Het is nog intensiever geworden. Je moet werken aan een innovatief businessmodel. Als er al drie melkveehouders in het dorp ijs maken, worden de potentiële klanten verdeeld over de drie. Maar de ene kan zich bijvoorbeeld toeleggen op horeca, de andere op ijstaarten of een hoeveterras uitbaten. Ook als verkoper van varkensvlees heb je een eigen verhaal nodig. Het vraagt nog meer ondernemerschap dan vroeger.”

Je kan collega’s in de buurt als concurrent zien, maar ook elkaars producten verkopen.

“We staan daar eigenlijk wel positief tegenover. Met een breder assortiment kan je de klant meer bieden. De overheid doet daar een beetje moeilijk door op te leggen dat 60% van de verkochte producten eigen producten moeten zijn. Dat zou wat soepeler mogen, vinden we. Uiteindelijk help je zo collega-boeren, maar het is geen eenvoudige afweging. Ik begrijp dat de regelgever schrik heeft voor zonevreemde superettes in landbouwgebied. Maar er zijn nog spanningsvelden met ruimtelijke ordening, denken we bijvoorbeeld aan kleinschalig toerisme. Wat we nodig hebben is een nieuwe definitie van wat landbouw is. Ik weet niet alle antwoorden, maar ik zou wel graag de discussie openen.”

Valt er geen gemeenschappelijke logistiek op te zetten om elkaars producten uit te wisselen?

“Zulke initiatieven bestaan, ik denk dan aan bijvoorbeeld Kortom Leuven of Curieuseneus uit Asse. Dat zijn goede initiatieven die klein starten, maar een duidelijk potentieel hebben. Alles staat en valt natuurlijk met de rentabiliteit. Met verse producten moet je heel frequent rijden om de versheid te bewaren. Dat kost natuurlijk geld.”

Kan de overheid nog niets betekenen om korte keten verder uit de niche te trekken?

“Korte keten is geen kleine niche meer, met zo’n 4500 bedrijven die minstens een paar weken per jaar iets in de korte keten verkopen. Maar ook de korte keten heeft een rechtszeker kader nodig, dat voldoende ondernemerschap toelaat. Als het gaat om bijvoorbeeld een hoeveterras is er veel afhankelijkheid van de goodwill van de gemeente. Ook wordt het vinden van slachthuizen die kleine aantal dieren nog willen slachten een probleem. Samenwerkingen met slagers zijn evenmin evident vanuit de regelgever. Ondernemers in de korte keten kunnen weliswaar heel veel zelf doen, maar ergens stopt het wel eens.”