“Geïntegreerde aanpak biedt beste bescherming”

Waarom is knolcyperus zo’n groot probleem?

“Knolcyperus heeft een aantal kenmerken die het moeilijk maakt voor de landbouw. Zo is er de snelle groei onder warme omstandigheden, een beetje zoals mais in de zomermaanden. Het is een meerjarig onkruid dat zeer reproductief is. Vanuit één moederknol kunnen in een seizoen ongeveer 900 nieuwe knolletjes gevormd worden. Bij rijgewassen, in het bijzonder laaggroeiende, is de concurrentie aanzienlijk met 50 tot 80% opbrengstderving. Daarnaast kunnen kwaliteitsverliezen het gewas onoogstbaar maken. Op besmette percelen geldt een verbod op het telen van wortel-, knol- en bolgewassen.”

Wat is de grootste uitdaging bij knolcyperus?

“Het is een heel competitief gewas en daarnaast doet het ook aan chemische oorlogsvoering. Knolcyperus scheidt chemische stoffen uit die de groei van cultuurplanten kan remmen. Soms zijn er ernstige kwaliteitsproblemen of mag het gewas niet gerooid worden omdat knolcyperus op het perceel aanwezig is. Dat is dus een groot probleem. En één van de grote sterktes van knolcyperus is dat hij moeilijk te bestrijden is, zowel met chemische als niet-chemische methoden.”

Hoe zit het met de verspreiding van knolcyperus in Vlaanderen?

“In de jaren 80 kwamen de eerste meldingen uit Limburg, maar ook toen bleek knolcyperus al op sommige plaatsen in Oost- en West-Vlaanderen aanwezig. Begin 2000 was de meerderheid van de haarden nog te vinden in Antwerpen en Limburg, anno 2025 zit het in alle provincies. De populaties verschillen onderling genetisch sterk. Dat impliceert dat het niet (enkel) gaat over één enkele introductie die zich zogezegd vanuit het noordoosten van het land heeft verspreid, maar dat talrijke onafhankelijke introducties aan de basis liggen van de huidige problematiek.”

Is het nog haalbaar om knolcyperus te bestrijden in alle teelten?

“Dat is het eigenlijk nooit geweest. De beste chemische bestrijding heb je in de maisteelt. Decennia van intensieve onderdrukking in monoteelt mais – met een breder middelenpakket – konden evenwel niet voorkomen dat het probleem zich verder kon verspreiden. Er zijn wel individuele successen, maar zonder een holistische aanpak is het dweilen met de kraan open. Meer en meer is een geïntegreerde aanpak noodzakelijk dit door het wegvallen van erkende bestrijdingsmiddelen of bijkomende beperkingen op het gebruik ervan. Preventie is hierbij de voornaamste hoeksteen en tegelijkertijd ook de beste en goedkoopste bestrijding maar de mens is nonchalant. Een landbouwer die heel rigoureus en gedisciplineerd knolvorming voorkomt op het perceel, kan er in principe van afgeraken. Maar vandaag de dag treffen we minder vaak mensen op het perceel aan dan vroeger. We hebben grotere bedrijven, met een zware administratieve last en grote tijdsdruk. Knolcyperus profiteert van dat gegeven. Het is cruciaal om knolvorming te kunnen voorkomen, anders explodeert de besmetting in het perceel, wat dan weer verder bijdraagt aan de verspreiding.”

Boeren geven aan dat knolcyperus ook via het ruimen van de grachten wordt verspreid door de specie die op de akkers wordt gelegd, hoe groot is dit probleem? 

“Verontreinigd ruimingsslib is onmiskenbaar een pijnpunt en de werkgang gebruikt bij waterlopenbeheer fungeert als een snelweg voor knolcyperusverspreiding. Sommige besmettingshaarden volgen de rupssporen van de machines naadloos. Veelal gebeuren deze werkzaamheden tijdens de winter, wat gepaard gaat met heel veel grondverzet. Iedere speler in het agrarische landschap moet zijn verantwoordelijkheid nemen of het is dweilen met de kraan open.
Rupskranen kunnen wel degelijk knolcyperus verspreiden. Een degelijke reiniging na passage door een besmet perceel is een legitieme eis. Bandenkranen zijn wat dit betreft beter in te zetten en makkelijker te reinigen. Best is om te starten op terrein dat niet besmet is. In het kader van de IPM-regelgeving lijkt een reinigingsverplichting niet meer dan logisch. Deze reglementering is er voor landbouwers en het zou ook niet meer dan logisch zijn mocht die ook gelden voor andere terreinbetreders. 
In het kader van de goede landbouw- en milieucondities (GLMC) is er de 1 meter teeltvrije zone die niet mag bewerkt, bemest en bespoten worden, de 3-5 meter pesticidevrije strook langs blauwe waterlopen (VHA) en de 5 meter bemestingsvrije strook. In het kader van de beheersing van knolcyperus kan daar worden gekozen voor de inzaai van een goed sluitende zode. Voorbij de 1 meter teeltvrije zone is ook een fysische zwarte braak mogelijk, waar gekozen kan worden voor bijvoorbeeld intensief schoffelen of electrowieden maar dit heeft ook z’n beperkingen.”

In bufferzones langs waterlopen mogen we geen gewasbeschermingsmiddelen gebruiken. Is dat dweilen met de kraan open? 

“Vooreerst toch even benadrukken dat deze maatregel bijdraagt aan vermindering van emissie naar oppervlaktewater. Anderzijds stelt er zich wel een probleem naar bestrijding van meerjarige onkruiden. Met dit verbod neem je de meer krachtige, meer robuuste, consistentere tools weg. Alternatieven zijn meestal minder effectief en minder robuust en vergen meer applicaties. Intensief kort maaien is vaak de enige optie, maar is niet evident als er veel onvlakheid is. Eenzelfde probleem zien we bij beheerovereenkomsten waar chemie verboden is maar wel akkerdistelbestrijding verwacht wordt.”

Wat moeten we meenemen naar de toekomst?

“In principe kan onze volledige flora potentieel een probleemonkruid worden, zeker als er te weinig wordt ingezet op een geïntegreerde aanpak, met name in het licht van de reductie van herbiciden in combinatie met moeilijke onkruiden zoals knolcyperus en doornappel, die heel weerbaar zijn. De mens is star, maar een onkruid past zich. Dat moeten we zeker met de klimaatverandering in het achterhoofd houden. Ik heb geen glazen bol, maar ik ben ervan overtuigd dat een geïntegreerde aanpak ons het best zal beschermen tegen gekende en ongekende invloeden.”