Tips om je te wapenen tegen droogte

De aanhoudende droogte stelt de land- en tuinbouw voor uitdagingen. De eerste captatieverboden zijn van kracht en de eigen watervoorraden raken stillaan uitgeput. Op dit moment hebben zaadjes en jonge plantjes zoals onder meer spinazie, wortelen, koolgewassen, witloof, aardappelen, bieten, … water nodig om te kunnen groeien en ook later in het groeiproces is water broodnodig. Hier lijsten we enkele tips op om je te wapenen tegen droogte. 

Neem een kijkje op Waterradar en Aquamarkt

Op Waterradar kan je nagaan of er bij jou in de buurt bedrijven zijn die (een beperkt volume) (gezuiverd) afvalwater ter beschikking stellen aan de landbouw als irrigatiewater. Via deze tool kan je via de selectieknop “aanbod scenario’s” kiezen welk type water voor jou bruikbaar zou zijn. Vervolgens geef je jouw adres in. De tool geeft alle beschikbare bedrijven in de buurt aan die (afval)water aanbieden voor afhaling. Een groen icoontje geeft aan dat het bedrijf in kwestie actief is en kan benaderd worden voor water afhaal. De contactgegevens en relevante informatie staan bij het bedrijf. Enkel bedrijven die een grondstofverklaring of watertoelating bezitten kunnen hun gezuiverd afvalwater aanbieden aan landbouwers, het aanbod is momenteel helaas beperkt. Volg steeds de geldende regels en wetgeving op die van toepassing zijn voor elk type van alternatieve waterbron. 

Ook Aquafin stelt hemelwater ter beschikking voor land- en tuinbouwers. De bufferbekkens van Aquafin vangen in natte periodes het overtollige regenwater op en voeren het vertraagd af naar beken en rivieren. Dit om wateroverlast te vermijden. Dankzij slimme sturing van het bekken kan het water echter ook bewust vastgehouden worden in droge periodes zodat het kan hergebruikt worden door land- en tuinbouwers. Zoek op de kaart naar jouw adres en kijk of er een groen bolletje in de buurt is. Indien je hierop klikt zie je het bufferbekkenvolume en de contactgegevens. Meer info: https://www.aquamarkt.be/pages/hemelwater#hemelwaterpotentieel

Water uit bevaarbare waterlopen of uit provinciale bufferbekkens

Wie dringend watervoorraden dient aan te vullen kan eventueel gebruik maken van water uit bevaarbare waterlopen (kanaal of rivier) of publieke (provinciale) bufferbekkens in de buurt. Om water uit een bevaarbare waterloop te mogen capteren is er vanaf 500 m3 per jaar een vergunning nodig. Voor watercaptatie van minder dan 500 m3 per jaar is enkel een melding verplicht. Je kan deze aanvragen doen op de website van de Vlaamse Waterweg: https://www.vlaamsewaterweg.be/nl/watercaptaties-0. Voor het capteren zijn er vaste captatiepunten langs de waterwegen aangeduid. Aangelanden kunnen vanop hun perceel water capteren. 

Waterloket en waterscan

Boerenbond adviseert boeren rond duurzaam waterbeheer via het waterloket en de waterscan. 

Het waterloket is een eerstelijnsadviespunt waar boeren terecht kunnen met vragen over waterbeheer. Concreet kunnen boeren en tuinders er aankloppen voor informatie over maatregelen die interessant zijn om op een land- en tuinbouwbedrijf duurzamer om te springen met water.

Bij de waterscan volgt ook een bedrijfsbezoek waarbij een waterconsulent het volledige waterverbruik, de watertoepassingen en waterknelpunten van het bedrijf in kaart brengt. Na de scan heeft de landbouwer een inzicht in de acties die hij of zij kan nemen om duurzamer om te gaan met water. Het kan gaan om manieren om regenwater op te vangen maar ook om waterbesparende technieken

Ook andere instanties, waaronder Inagro en Viaverda bieden gelijkaardige waterscans aan. 

Gezonde bodems houden water beter vast

Gezonde bodems zijn de basis voor een duurzame gewasproductie en worden gezien als deel van de oplossing van de klimaatproblematiek. Een bodem in goede toestand zorgt niet enkel voor een hogere productie maar levert ook tal van ecosysteemdiensten waaronder een beter waterbufferend vermogen van de bodem. Hierdoor kan de bodem langer water vasthouden in droge periodes. 

Het opbouwen van het organische koolstofgehalte in de bodem zorgt voor een betere bodemgezondheid. Voor heel wat percelen in Vlaanderen bevindt het koolstofgehalte zich nog niet in de streefzone. Je kan het koolstofgehalte opkrikken door organisch materiaal in te werken op jouw percelen. Denk maar aan het toedienen van stalmest, compost, houtsnippers, gewasresten, etc. Een verbeterde gewasrotatie zorgt ervoor dat er meer organisch materiaal achterblijft na de oogst. 

Er zijn verschillende platformen, waaronder Claire en Soil Capital, die CO₂-compensatieprojecten aanbieden aan landbouwers. Landbouwers krijgen hierbij een vergoeding voor de hoeveelheid koolstof die ze opslaan in hun bodem. Het platform Claire in partnerschap met Boerenbond en Bodemkundige Dienst van België is een platform dat lokale vraag en aanbod voor koolstofcompensatie met elkaar in contact brengt. 

Bodemverdichting ontstaat door met zware machines percelen te betreden in natte omstandigheden. Wanneer de bodem nat is, heeft deze een sterk verminderde draagkracht en verhoogt de kans op bodemverdichting. De bodemdeeltjes worden samengedrukt waardoor de ruimte voor water en lucht vermindert. De verdichte laag zorgt er bovendien voor dat het water en de nutriënten onder de gecompacteerde zone niet op beperkt beschikbaar zijn voor de gewassen. 

Eerst en vooral dien je bodemverdichting zoveel mogelijk te vermijden door het veldverkeer in natte periodes zoveel mogelijk te beperken. Het verlagen van de bandendruk kan ervoor zorgen dat de landbouwmachines minder druk uitoefenen op het bodemoppervlak. Voor de remediatie van bodemverdichting wordt snel naar diepe bodembewerkingen gegrepen, maar het positief effect blijft heel vaak beperkt tot het eerste jaar. Bestendiging van het effect van diepe bodembewerkingen kan, door deze meteen te laten volgen door de inzaai van diepwortelende gewassen zoals luzerne en bladrammenas. Deze gewassen hebben zelfs het vermogen om sterk verdichte ploegzolen op eigen kracht te doorbreken en zo een langzamer, maar ook duurzamer, remediatieproces op gang te brengen. 

Peilgestuurde drainage en stuwen

Op het perceel kan je water langer vasthouden door middel van stuwen of peilgestuurde drainage.

Regelbare stuwen zijn technische constructies die het water in de grachten tegenhoudt. Het water dat stilstaat voor de stuw krijgt de kans om in de ondergrond te dringen, waardoor de watertafel in de zomer minder snel daalt en een droogteperiode gemakkelijker te overbruggen is. De gewassen op de aanpalende akkers en weides langsheen de gracht profiteren van deze grotere waterbeschikbaarheid en kunnen daardoor droogtestress langer uitstellen. Een omgevingsvergunning voor de aanleg van een stuw is verplicht.

Klassieke drainage omvormen naar een peilgestuurd systeem is een veelbelovende maatregel tegen de droogte. Met peilgestuurde drainage kan je als landbouwer de drainagefunctie zelf gaan regelen. Zo kan je tijdens de zomermaanden het kostbare water vasthouden op het perceel en kan hierdoor de impact van een droogteperiode met enkele weken worden uitgesteld, wat voor de meeste gewassen toch een aanzienlijk verschil kan betekenen. 

Wateropslag op het bedrijf

Water vasthouden kan niet enkel op het perceel maar ook op het bedrijf zelf. Meerdere opslagsystemen zijn mogelijk, deze keuze voor het type opslagsysteem hangt af van hoeveel ruimte je beschikbaar hebt om deze te plaatsen, wat jouw waterbehoefte is en hoeveel water er beschikbaar is om deze opslagsystemen te vullen. 

Een open waterput is een afgegraven put waar geen afdichtende lagen worden ingebracht. Bij een foliebassin wordt er wel een waterdichte folie ingebracht waardoor het opgespaarde water fysiek afgescheiden is van het grondwater. Een watersilo is een plaatstalen silo waar aan de binnenkant een folie is aangebracht.

Via volgende bronnen vind je meer info over de verschillende soorten opslagsystemen: 

https://inagro.be/themas/water/wateropslag/verschillende-types

https://inagro.be/themas/water/waterbronnen/open-put-water/aanleggen

https://www.waterportaal.be/WATERBRONNEN.aspx

Verzilting/waterkwaliteit 

Voor elke toepassing van water binnen de land- en tuinbouw gelden er waterkwaliteitsnormen. Tijdens periodes van langdurige droogte kan de waterkwaliteit van bepaalde bronnen zich voor uitdagingen stellen, denk maar aan de bacteriologische druk of het zoutgehalte dat kan toenemen. Vaak voldoen alternatieve waterbronnen niet voor alle parameters aan de normen, afhankelijk van de toepassing. Als land- en tuinbouwer is het zaak om een goed zicht te hebben op de waterkwaliteit op het bedrijf. 

Verzilting is de toename van het zoutgehalte in de bodem, het grondwater en het oppervlaktewater. Het is een natuurlijk fenomeen dat vooral optreedt in West-Vlaanderen. Vanaf een geleidbaarheid van 1.500 µS/cm is water algemeen gezien minder bruikbaar als irrigatiewater, maar niet alle gewassen zijn even gevoelig. Dierengezondheidszorg Vlaanderen (DGZ) hanteert een maximale geleidbaarheid van 2100 µS/cm, voor alle diercategorieën. Voor het gebruik van polderwater op zoutgevoelige gewassen of als drinkwater voor dieren raden wij aan om de verziltingstoestand op te vragen bij uw polderbestuur. De VMM volgt de verziltingstoestand in de waterlopen van de kustpolders op via de verziltingsdashboards: https://vmm.vlaanderen.be/feiten-cijfers/water/kwaliteit-waterlopen/verziltingsdashboard. Hier kan je voor een waterloop bij jou in de buurt de situatie opvolgen. 

Meer informatie over waterkwaliteit, normen voor drinkwatergebruik en mogelijke behandelingsmethodes vind je op de watertool van Inagro: http://watertool.inagro.be/interface/Toepassingsgebied.aspx