Landbouw opnieuw aantrekkelijk maken

Hoe doe je dat? De Europese Commissie zegt te weten hoe dat kan. Zij bracht vorige week haar ‘Visie voor Landbouw en Voedsel’ uit. Die moet de landbouw- en voedingssector aantrekkelijk, competitief, weerbaar, toekomstgericht en eerlijk of rechtvaardig maken. Zij beseft dat ze bij de landbouwsector, na de jongste jaren, in het krijt staat. De plannen zijn op papier zeer ambitieus en het lijkt alsof alles tegelijk zal worden rechtgezet. Heel wat initiatieven zijn sneller gezegd dan gedaan. Er wordt ook niet verteld hoe alles zal worden betaald. Dat is voor later.

‘A vision for Agriculture and Food’ – ‘Een visie voor Landbouw en Voedsel’ is een mededeling van de Europese Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s. Het is niet de eerste en zal (hopelijk) ook niet de laatste mededeling van een Europese Commissie over de toekomst van de landbouw zijn. Sinds de start van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), meer dan zeventig jaar geleden, werden door elke Europese Commissie memoranda over de toekomst van de landbouw en het Europees landbouwbeleid geschreven. Sommigen waren vuistdik zoals het ‘Plan Mansholt’ in 1968. Het is wel voor het eerst dat een mededeling over landbouw gesteund is op resultaten van een voorafgaande Strategische Dialoog waaraan dertig stakeholders of belanghebbenden van zeer uiteenlopende pluimage hebben deelgenomen. Die dialoog was nodig want het politiek debat over landbouw en het Europees landbouwbeleid was verziekt. Inmiddels zijn landbouw en voedselvoorziening, mede gelet op gewijzigde politieke en geopolitieke omstandigheden, in de EU erkend als een strategische sector. Dit geeft extra gewicht aan een visie over de toekomst omdat nu ook rekening moet worden gehouden met het concurrentievermogen om de voedselsoevereiniteit van Europa te verankeren. 

Meer dan nieuwe verpakking

De visie telt amper 26 bladzijden, overloopt zowat alle pijnpunten in de sector en zet er een stappenplan van aanpak tegenover. Het ene initiatief is voorzien van een strikte timing, het andere (nog) niet. De sector mag zich dus de komende jaren aan een nieuwe tsunami van strategieën, wetsvoorstellen en regelgeving verwachten die – in tegenstelling tot de Green Deal met zijn ‘van-boer-tot-bordstrategie’ en ‘biodiversiteitsstrategie’ – nu meer oog zullen hebben voor duurzame competitiviteit, vereenvoudiging, innovatie, investeringen en vooral de noodzaak van verjonging van de sector. Deze laatste wordt een rode draad. In het najaar mogen we ons immers aan een heuse ‘Strategie voor Generatievernieuwing in de Landbouw’ verwachten met aanbevelingen op Europees, nationaal en regionaal vlak om belemmeringen in de sector voor jongeren én nieuwkomers weg te nemen. Denk aan toegang tot grond, krediet, innovatie en vaardigheden maar ook aan fiscale en sociale maatregelen zoals vervroegd pensioen voor ouderen.

Van een resem nieuwe strategieën gesproken, wil dat zeggen dat de Green Deal met zijn van-boer-tot-bord- en biodiversiteitsstrategie heeft afgedaan? Ja en neen. Zij zijn het verhaal (lees: de verpakking) van de vorige Europese Commissie. Heel wat van de maatregelen zijn trouwens beslist en in uitvoering. Andere zijn teruggetrokken. “De EU wil nog steeds tegen 2050 klimaatneutraal worden”, zegt landbouwcommissaris Christophe Hansen bij de persvoorstelling van de visie. “Het einddoel blijft hetzelfde maar de weg ernaar is gewijzigd. Ook de landbouw zal verder zijn steentje moeten bijdragen.” 

Vier prioriteiten

De Europese Commissie stelt in haar ‘Visie voor Landbouw en Voedsel’ vier prioriteiten voorop en hangt er haar initiatieven aan op. Deze vier zijn: een aantrekkelijke sector, een concurrerende en weerbare sector, een toekomstgerichte sector en eerlijke levens- en arbeidsomstandigheden op het platteland.

Met een aantrekkelijke sector wordt meer stabiliteit en voorspelbaarheid van de markt, een eerlijk inkomen en meer doelgerichte overheidssteun bedoeld. De Europese Commissie wil niet dat boeren worden gedwongen om ‘systematisch’ onder de productiekosten te verkopen en zal hiervoor de richtlijn op oneerlijke handelspraktijken herzien. Wat het GLB en de directe inkomenssteun betreft, moet voorrang uitgaan naar kleine bedrijven en bedrijven die de steun het meest nodig hebben. Denk aan bedrijven in natuurlijk benadeelde gebieden, jonge bedrijven, nieuwkomers en gemengde bedrijven. Voorrang ligt bij bedrijven die voedsel produceren omdat die essentieel zijn voor de Europese strategische autonomie en weerbaarheid inzake voedselzekerheid. Er komt ook meer aandacht voor nieuwe verdienmodellen en aanvullende inkomsten zoals koolstof- en natuurcredits.

Competitief en weerbaar

Gelet op Europese voedselzekerheid en voedselsoevereiniteit moet de Europese agrovoedingssector, waarvan de landbouw de spil is, competitief en weerbaar zijn. Landbouwbelangen zullen bij handelsbesprekingen en -overeenkomsten worden beschermd. Bij marktproblemen zal men een beroep kunnen doen op een nieuw financieel vangnet (Unity Safety Net). De EU-handel moet zich diversifiëren om te grote afhankelijkheid van bepaalde markten te vermijden. De EU is immers ’s werelds grootste uitvoerder van agrovoedingsproducten en wil dat ook blijven. Er komt een Europees toekomstplan voor de veehouderij en een plan om de beschikbaarheid van plantaardige eiwitten te verzekeren. 

“Een toekomstgerichte agrovoedingssector moet functioneren binnen de grenzen van onze planeet”, zegt de Europese Commissie die de landbouwsector wijst op zijn rol in de Europese overgang naar een koolstofarme economie. Landbouwers moeten eerder worden beloond bij toepassing van natuurvriendelijke praktijken dan bestraft. Er komt een waterweerbaarheidsstrategie en een digitale landbouwstrategie. De Europese Commissie zal een verbod op het gebruik van pesticiden zorgvuldig afwegen indien er binnen een redelijke termijn geen alternatieven voorhanden zijn. Er komt ook een snellere toelatingsprocedure voor biopesticiden. Tot slot komt er een vrijwillig benchmarkingsysteem zodat landbouwers hun prestaties op bedrijfsniveau kunnen meten, vergelijken en verbeteren, ‘duurzaamheidskompas’ genoemd … Er komt dus heel wat. En, dat is nog niet alles.

Leefbaar Platteland

Een geactualiseerd actieplan voor het platteland moet ervoor zorgen dat de agrovoedingssector maar ook Europa als geheel met het platteland verbonden blijft. Dialoog, maatwerk, lokale dimensie en herstel van de band tussen voedsel, streek, seizoenen en lokale tradities zijn cruciaal. “Lokale besturen zijn vaak het best geplaatst om initiatieven vorm te geven en tot een goed einde te brengen”, zegt Raffaele Fitto, uitvoerend ondervoorzitter van de Europese Commissie, bij de voorstelling van de visie. Zo komt er meer promotie voor Europees erkende streekproducten, zal de wetgeving inzake openbare aanbestedingen worden herzien zodat meer lokale producten in aanmerking komen, zal een ‘boerinnenplatform’ worden geïnstalleerd en zal jaarlijks een Voedseldialoog worden georganiseerd. Fitto haalde meer samenhang en coördinatie tussen de verschillende beleidsdomeinen aan, een oud zeer dat tot in den treure door de sector is opgeworpen. Fitto vindt dat het plattelandsontwikkelingsbeleid (GLB) moet ondersteund worden onder meer door het cohesiebeleid waar hij verantwoordelijk voor. “Het Europese cohesiebeleid heeft een significante impact op het platteland. Betere samenwerking over de beleidsdomeinen heen moet jongeren en vrouwen op het platteland meer kansen bieden.”