"De boer heeft vaak zelf de oplossingen"

Waarin zit daarbij de meerwaarde van advies inwinnen?

"Veel boeren zitten vandaag in een moeilijke of onzekere situatie. Mensen die aan het verdrinken zijn, hebben geen tijd om te kijken naar welke kleur de bootjes hebben. Daarnaast is het ook al confronterend genoeg om toe te geven dat je het moeilijk hebt. Ondernemersadvies moet, in mijn ogen, daarom vooral bedoeld zijn om structuur te scheppen en mensen weer in hun eigen kunnen te laten geloven. De ondernemer, in dit geval de boer, heeft vaak zelf de oplossingen. Zij hebben het métier en de expertise, zij zijn degene die hun job al lang uitvoeren. Het spreekwoordelijke bos zit vaak al in hun hoofd. Ze hebben soms alleen iemand nodig om met een machete door de stukken te gaan die dichtgegroeid zijn met problemen, en zo een pad te maken."

Iemand extern toelaten is voor een boer niet altijd evident. 

"Een boer heeft een sterke emotionele verbondenheid met zijn beroep. Dat is mooi, maar tegelijk ook wel een deel van het probleem. Net zoals verpleegkundigen graag willen zorgen, willen boeren gewoon heel graag boeren. Landbouwer zijn zit in hun bloed en is iets dat vaak al generaties meegaat. Daardoor zitten ze in een slechte onderhandelingspositie. Boeren vinden het zelf zo vanzelfsprekend dat ze hun job doen, dat de samenleving dat standpunt gewoon heeft overgenomen. Niemand gelooft dat ze er ooit effectief wel eens mee zouden kunnen stoppen. Er gebeurt geen onderhandeling omdat er geen consequenties zijn."

De sterke emotionele band ontstaat omdat de boer en zijn gezin vaak op het bedrijf wonen, waardoor veranderingen in het bedrijf ook de persoonlijke sfeer beïnvloeden.

"Ja, dat maakt bedrijfsoverdracht in de sector ook niet evident. Maar dat is niet alleen bij landbouwbedrijven zo hoor. We zien dit in alle soorten bedrijven die van generatie op generatie worden overgedragen. De meest succesvolle overnemers zijn daarom vaak degene die een tijdje van het bedrijf weg zijn gestapt. Wanneer ze dan terugkomen, doen ze dat met een frisse blik. Dat wil trouwens niet zeggen dat die overnemer per se altijd disruptief moet gaan werken en alle processen op het bedrijf veranderen. Een conclusie van even iets anders doen kan ook zijn dat de huidige manier van werken nog altijd de juiste is. Maar het is wel goed om even in een andere sector of op een ander bedrijf te kijken hoe de dingen daar in zijn werk gaan. Daardoor ontstaat kruisbestuiving en komt innovatie makkelijker tot stand."

Financiële overwegingen kunnen innovatie remmen. Een overname van een landbouwbedrijf beslaat soms 15 jaar. 

"Dat is lang, ja. Vreemd hé, een boerderij heeft zo’n complexe bedrijfsstructuur en toch zit de hele verantwoordelijkheid daarvoor geconcentreerd bij twee personen. Een ander bedrijf met een soortgelijke structuur en omzet wordt omkaderd door een raad van bestuur, een organisatorische hiërarchie en vaak ook een hoop consultants. Een landbouwbedrijf valt bijna te vergelijken met een KMO op vlak van omzet en investeringen."

De vele verantwoordelijkheden van landbouwers hebben helaas vaak een negatieve impact op hun persoonlijk welzijn.

"Waarvoor staat een mens zonder perspectief ’s morgens op? Een boer heeft eigenlijk constant een zwaard van Damocles boven zich hangen. Hij heeft leningen lopen op 20 à 30 jaar, maar heeft maar voor hoogstens enkele jaren de zekerheid dat hij zijn bedrijf draaiende kan houden. Dat is bijna niet leefbaar. We pakken een boer het enige af dat hij écht nodig heeft: perspectief. Ik vind het dus niet verrassend dat boeren aangeven dat ze zich niet goed in hun vel voelen."

Heb je tips om ondernemer te zijn en toch als persoon sterk te blijven?

"De mentale druk van uren kloppen, zeker voor je eigen bedrijf, valt allemaal wel mee. Het is moeilijker om altijd een positief antwoord te kunnen blijven geven op vragen als “zie ik mijn gezin nog wel genoeg?”. Het is daarom belangrijk voor een ondernemer, inclusief mezelf, om kritisch te blijven. Je moet je afvragen wat de relevantie is van je werk en of je jezelf als mens daarin ook wel voldoende ontplooit. De theorie dat je van veel werken een burn-out krijgt, is trouwens hopeloos achterhaald. Een burn-out komt vooral voor wanneer je je niet kan vereenzelvigen met het werk dat je doet. Je kan dus bij wijze van spreken al een burn-out krijgen door vier uur te werken, als dat vier uur zijn die je moet spenderen aan dingen waar je absoluut niet achter staat. Of wanneer je een boerderij moet leiden, wetende dat die binnen twee jaar misschien niet meer bestaat. Nog een reden waarom toekomstperspectief zo belangrijk is."

Je moet je werk dus doen omdat je het wil doen, niet omdat je het gevoel hebt dat het moet.  

"Dat, en daarnaast zijn sociale relaties ook belangrijk. Als je heel druk bezig bent met je werk, kan je familie en vrienden wel eens vergeten. Maar je mag hun belang niet onderschatten. Contacten met mensen die dicht bij je staan ontladen ongelooflijk veel. Dat is trouwens ook door onderzoek aangetoond. Een gezond sociaal leven kan je veel gelukkiger maken dan geld – vanaf een bepaald bedrag uiteraard. Ga je dus amuseren en wees niet de slaaf van je bedrijf. Durf daarbij ook eens uit de sector stappen. Ga darten, supporteren voor de voetbal, kom eens op plekken die niets met de landbouw te maken hebben. Als je bedrijf enkel kan voortbestaan als jij jezelf opoffert, dan is dat bedrijf fundamenteel ongezond. Letterlijk je leven geven als grondstof is niet levensvatbaar."

Tot slot: als je drie dingen zou moeten noemen waar Boerenbond volgens jou een prioriteit van moet maken, welke zouden dat zijn?  

"Ten eerste moeten boeren meer hebben dan enkel het boer zijn. Een tweede, nog belangrijker punt, is dat de maatschappelijke waarde van de boer omhoog moet. We leven in Vlaanderen nog te hard volgens het principe van onbekend is onbemind als het op landbouw aankomt. De stereotiepe beelden die we kennen, zorgen voor een negatieve perceptie. Daar moeten we vanaf. En ten slotte, een derde punt, is dat jullie echt moeten proberen de boer opnieuw te overtuigen van hoe cruciaal hij zelf is. Landbouwers gaan er veel te veel vanuit dat wat ze doen evident is, gewoon omdat ze het al generaties lang doen. Maar hun beroep heeft enorm veel waarde in onze maatschappij. In de toekomst zullen we meer op onszelf moeten terugplooien en minder afhankelijk worden van externe grondstoffen. De boer is daarin een sleutelfiguur en moet dat ook gaan beseffen."