Is bodemverdichting een Vlaams probleem?
Bodemverdichting is een vorm van structuurbederf die ontstaat wanneer de draagkracht van de bodem wordt overschreden en hierdoor samengedrukt en/of vervormd wordt. Gevolg is dat grote, continue poriën verdwijnen, wat de waterhuishouding verstoort en de wortelgroei bemoeilijkt. Dit maakt de gewassen droogtegevoeliger en verhoogt de kans op plasvorming.
Bodemverdichting is vooral problematisch in de ondergrond. In vergelijking met de bouwlaag (0-30 cm) is de ondergrond immers veel moeilijker te bereiken met conventionele, jaarlijkse bodembewerkingen.
De verdichting van akkerland wordt voornamelijk veroorzaakt door frequent veldverkeer met zware machines onder natte(re) bodemcondities. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bodemverdichting in de afgelopen decennia veel meer aandacht kreeg: landbouwmachines worden immers steeds groter en zwaarder. Zo nam de gemiddelde wiellast bij maaidorsers met 11,1 ton toe tussen 1958 en 2020. In die periode steeg ook het areaal aan laat geoogste gewassen, zoals mais en aardappelen. Deze teelten lopen het risico dat ze geoogst worden bij natte bodemcondities. Wanneer de bodem nat is, heeft deze een sterk verminderde draagkracht en verhoogt de kans op bodemverdichting.
Hoe groot is het probleem?
Binnen het pas afgelopen project EJP SOIL SoilCompaC keken verscheidene onderzoeksgroepen in heel Europa naar de verspreiding en ernst van ondergrondverdichting op Europese akkers. Hiervoor maakten ze gebruik van de reeds beschikbare data van grootschalige monitoringscampagnes. In Vlaanderen had men toegang tot de data van het Cmon-koolstofmonitoringnetwerk. Uit een analyse van de bulkdichtheidsdata in het 30-60 cm diepte-interval maakte men op dat 31% van de bemonsterde akkerlandplots problematisch verdicht waren door menselijke oorzaak. Dit is opvallend hoog in vergelijking met de andere West-Europese landen waar een soortgelijke analyse werd uitgevoerd. Zowel Duitsland (19%), Frankrijk (5%) als Denemarken (3%) lijken veel minder last te hebben van door mensen veroorzaakte ondergrondverdichting in akkerland. Aangezien de evolutie van grotere en zwaardere landbouwmachines te zien is in heel Europa, moet de verklaring voor de sterke ondergrondverdichting in Vlaamse landbouwbodems wellicht gezocht worden in enerzijds het aanzienlijke areaal aan laat geoogste gewassen en anderzijds de vele kleine percelen, en bijgevolg een relatief groter aandeel aan kopakkers.
Wat kunnen we doen?
Diepgronden is veruit de meest gebruikte mechanische maatregel, omdat het een relatief ‘laag’ brandstofverbruik heeft en de gelaagdheid – en dus ook de draagkracht – van de bodem het best bewaard wordt. Ook bij diepgronden blijft het essentieel om de bewerking bij optimale (niet te natte) omstandigheden uit te voeren en niet dieper te werken dan absoluut noodzakelijk. Zeker bij leembodems heeft diepgronden een groot risico op versmering van de bodem. Streef bovendien best niet naar het loswerken van de complete ondergrond. Een diepgronder met minder tanden is vaak even effectief om de negatieve gevolgen van bodemverdichting op te lossen en kan ook de herverdichting afremmen. Het verminderen van de belasting op de bodem is daarbij aanbevolen.
Daarnaast is het aangeraden een mechanische bewerking te combineren met een biologische maatregel zoals de inzaai van diepwortelende gewassen of groenbedekkers. De plantenwortels maken immers gebruik van de openingen die gecreëerd zijn door de diepe bodembewerking en stabiliseren zo de bodemstructuur en verhogen de draagkracht van de bodem. Je kan ook biologische maatregelen nemen: kies dan voor diepwortelende gewassen of groenbedekkers met het vermogen om doorheen verdichte lagen in de ondergrond te groeien. Zo creëren ze (bio)poriën waardoorheen de wortels van de daaropvolgende gewassen kunnen groeien om bij de watervoorraad in de ondergrond te geraken. Luzerne en bladrammenas hebben hierin al duidelijk potentieel getoond en ook onder andere sorghum-soedangras, rietzwenkgras en cichorei lijken dezelfde aanleg te hebben. Biologische herstelmaatregelen hebben echter een trage werking. Meestal vereist het meerdere jaren voordat een duidelijk herstel van de bodemstructuur optreedt.
Voorkomen is beter dan genezen
De moeilijkheden bij het opheffen van ondergrondverdichting benadrukken het belang van preventiemaatregelen. Het intensieve landbouwsysteem in Vlaanderen maakt het voor landbouwers niet eenvoudig, maar er zijn wel degelijk effectieve maatregelen die kunnen helpen om bodemverdichting te vermijden. Eerst en vooral moet je het veldverkeer met zware machines zo veel mogelijk beperken, zeker in het (natte) voor- en najaar. In deze periodes kunnen enkele dagen uitstel een substantieel verschil maken voor het risico op bodemverdichting. Pas daarnaast de bandenspanning aan volgens de tabellen van de bandenproducenten, desnoods met behulp van drukwisselsystemen. Hiermee vergroot je het contactoppervlak tussen band en bodem, net zoals bij het gebruik van rupsbanden. Dit mag dan wel geen excuus zijn om bij nattere omstandigheden toch nog op het veld te komen, in dat geval zullen zelfs de grotere contactoppervlakken niet beschermen tegen aanzienlijke bodemverdichting tot diep in de ondergrond.
Meer weten?
Meer over bodemverdichting en hoe het te vermijden vind je op het kennispunt op de B3W-website. B3W, de Begeleidingsdienst voor een Betere Bodem- en Waterkwaliteit, organiseert ook individuele begeleidingen rond duurzaam bodembeheer. Kamp je met bodemproblemen en weet je niet waar te beginnen? Neem dan zeker contact op met themaverantwoordelijke Jasper Somers via jasper.somers@b3w.vlaanderen.be.
Bron: Adriaan Vanderhasselt , Jasper Somers en Jelina Terrijn, B3W
Gerelateerde actualiteit
Projecten
Laat de landbouw- en voedselzekerheid van de EU niet als een kaarthuis in elkaar zakken! (+video)
Vandaag werden in een 20-tal EU-lidstaten symbolische flitsacties georganiseerd, met als hoogtepunt een centrale mobilisatie die gezamenlijk werd georganiseerd door Boerenbond, FWA en Copa-Cogeca in Brussel.
Volg alle droogtenieuws op de voet
Tips en informatie bundelen we in dit online dossier. Voor de meest actuele informatie over droogte en de droogtemaatregelen, kan je hier terecht.
Uitstel voor PV-verplichting tot 2026
Omdat de Vlaamse regering in 2023 wilde inzetten op de productie van hernieuwbare energie via zonnepanelen (PV-installaties), werd er een PV-verplichting in het leven geroepen voor grote elektriciteitsafnemers.
“Met ons eigen slachthuis kan de keten niet korter zijn”
De familie Martens kiest voluit voor de korte keten en zet al jaren in op duurzaamheid en welzijn. Tien jaar geleden openden ze hun hoevewinkel Mattes en twee jaar geleden kwam daar een eigen microslachthuis bij.
Digitaal waterloket extra geopend
Op woensdag en vrijdag helpen wij je verder met al je watervragen
Geen sanering meer nodig voor afdruipzones asbest
Op vraag van Boerenbond om de regelgeving in die zin aan te passen, heeft minister Brouns daar ondertussen voor gezorgd.
Om voedsel te produceren heb je water nodig!
Boeren moeten te allen tijde prioritair toegang blijven hebben tot voldoende water.
Welzijn? Daar heb ik toch geen tijd voor
Op 24 juni (Leietheater, Deinze) en 26 juni (CC De Werft, Geel) nodigen we je uit voor een avond over iets wat er vaak bij inschiet: jezelf. Geen zware kost, geen zweverig gedoe, wél herkenbare verhalen, een vleug humor en ruimte om eens (letterlijk) stil te staan. Op een manier die wérkt.
Minder administratieve lasten en regeldruk
Onze land- en tuinbouwers worden geconfronteerd met een lasagne aan administratieve verplichtingen en na te leven regels, vanuit diverse beleidsdomeinen en verschillende beleidsniveaus.
Aantal VLIF-toekenningen voor overnemers en starters verdubbeld
Steeds meer jonge landbouwers zetten de stap naar een eigen landbouwbedrijf.
“Starten in de korte keten doe je niet lichtzinnig”
Volgende stap in vereenvoudiging GLB
De Europese Commissie beloofde begin dit jaar een aantal vereenvoudigingspakketten – de zogenaamde Omnibuspakketten. Woensdag kwam ze met een nieuw vereenvoudigingspakket voor het GLB, een nieuwe reeks vereenvoudigingen na het eerste pakket vorig jaar in navolging van de boerenprotesten.
Vlotte voorjaarswerkzaamheden, gevolgen droogte moeten blijken
Daarom hoor jij bij Boerenbond
Als lid sta je bij Boerenbond op de eerste rij! Wij luisteren naar jouw noden en bieden je ondersteuning waar nodig. Sluit je vandaag nog aan en profiteer van vormingen en advies op maat. Dankzij exclusieve voordelen verdien je je lidgeld zo terug.
