Valorisatie van GPS-granen, al dan niet gemengd met vlinderbloemigen

Op veel Vlaamse melkveebedrijven omvat de ruwvoerproductie enkel gras en mais die beide, als gevolg van intensief onderzoek naar deze gewassen gedurende de voorbije decennia, hoge verteringscoëfficiënten en dus hoge voederwaardes hebben. Deze evolutie zorgde voor gestegen melkproducties, maar houdt ook risico’s in. Bij tekorten aan structuur is de kans op subacute pensverzuring (SARA) bij hoogproductief melkvee reëel. Zelden wordt erover gedacht om ruwvoeders in de bedrijfsvoering op te nemen die gericht zijn op een adequate structuurvoorziening in het rantsoen en dus een betere pensgezondheid. Geheleplantsilage (GPS) van granen ook wel hakselgraan, zowel reinteelt als mengteelt met eiwithoudende gewassen, vormt een interessante compromis gezien hun structuureigenschappen in combinatie met een (pens)energiewaarde. 

Melkveehouders hebben niet alleen belang bij een uitgebalanceerd rantsoen, maar ook bij meer teeltrotatie met meer veerkracht in de ruwvoederwinning. GPS-granen in reinteelt of mengteelt hebben tal van voordelen zoals opbouw van organische stof in de bodem, verminderde nood aan gewasbeschermingsmiddelen en verhoogde opbrengsten ook in jaren met een droog voorjaar en/of zomer.  In zo’n jaren kan de opbrengst van kuilmaïs en gras tegenvallen en is een alternatief via een stuk winterteelt een goede vorm van risicospreiding. In het VLAIO LA-project Pensvoer wordt onder andere onderzoek gedaan naar de optimalisatie van deze teelten. Hieronder worden een aantal praktische bevindingen gegeven.

Hakselgranen in reinteelt en mengteelt onder de loep

In teeltseizoen 2022-2023 werd op de proefhoeve Bottelare (HoGent-UGent) het effect van soorten en mengsels van hakselgranen en vlinderbloemigen in winterteelt, onder Vlaamse omstandigheden en volgens een conventionele teeltwijze onderzocht. Bij de Hooibeekhoeve in Geel werden dezelfde teeltcombinaties aangelegd.  De teelttechniek is samengevat in tabel 3 en tabel 4. Er werd in de proeven eveneens gekeken naar bemesting, gewasbescherming, optimale oogsttijdstip op biomassa-opbrengst en oogstmethode. 

Hevige regenval eind 2023 en begin 2024

Op beide locaties werd er weloverwogen gefocust op winterteelten vanwege de vele voordelen. De bedoeling was om in het tweede teeltseizoen dezelfde proeven aan te leggen op beide locaties. De focus zou dan liggen op bemesting en onkruidbeheersing in plaats van zaaidichtheid. Maar wegens de langdurige regenval eind 2023 en begin 2024 was geen uitzaai mogelijk waardoor er noodgedwongen moest overgeschakeld worden naar zomerteelt. Er werd dan ook later dan voorzien gezaaid (half april-half mei). De teelttechniek op beide locaties is samengevat in tabel 3 en 4 (link zie hierboven).

Vergelijking opbrengsten reinteelt en mengteelt

In tabel 1 worden de gemiddelde opbrengstresultaten van de winterteelt aangelegd door Proefhoeve Bottelare en Hooibeekhoeve gegeven voor teeltseizoen 2022-2023. Het opbrengstniveau in de locatie Mol (Hooibeekhoeve) was opvallend lager voornamelijk als gevolg van zeer natte omstandigheden. Alle objecten met erwten en wikken kenden een belangrijke uitval van planten, bij erwten te verklaren door het voorkomen van Antracnose, een ziektecomplex dat in de voorbije twee eerder natte jaren (winter-voorjaar) vaak voorkwam en nog verder onderzoek vraagt. De reinteelt of combinaties erwten-gerst werden al geoogst rond 15 juni bij een aanvaardbaar droge stofgehalte. De erwten in de combinaties met triticale zijn voedererwten van het Hr-type die minder reageren op fotoperiode en een minder gedetermineerde groei hebben, wat erop neerkomt dat ze langer vegetatief blijven en ook gedurende een langere periode nog blijven bloeien en peulen vormen. Op die manier zijn ze veel massaler. In Bottelare moesten die combinaties vroeger geoogst worden omdat legering begon door te zetten. Het droge stofgehalte was dan ook iets te laag om een goed inkuilresultaat te bekomen en sapverliezen te voorkomen. De reinteelt van triticale en de combinatie van triticale en veldboon werd dan weer te laat geoogst. De Proti méteil bevatte ook wikken. Die combinatie werd op twee tijdstippen geoogst. Door de massale ontwikkeling van de wikken bleek het eerste oogstmoment ook te vroeg. Alles werd ingekuild in microkuilen. Hierover volgt meer informatie in een volgend artikel.

Tabel 2 toont de gemiddelde opbrengstresultaten van de zomerteelt voor teeltseizoen 2024. Door de late zaai van de zomerteelt waren de opbrengsten beduidend lager. In Moortsele (Proefhoeve Bottelare) werden de meeste zomerteelten wat te laat geoogst waardoor de droge stofgehalten te hoog waren, dit ondanks een spreiding in oogstmomenten. Idealiter zijn droge stofgehalten tussen 35% en 40% gewenst. Bij de proef aangelegd door Proefhoeve Bottelare werden de hoogste droge stofopbrengsten bekomen bij de mengteelt erwt x gerst, méteil Early (combinatie erwten en gerst), méteil Pea (combinatie zomertriticale, erwten en zomerhaver), reinteelt gerst en reinteelt triticale. De droge stofopbrengsten waren opvallend lager bij de mengteelt triticale x veldboon (o.a. in  méteil Bean). Dit kan verklaard worden door de late zaai.  Als gevolg hiervan was de ontwikkeling vrij massaal en trad er legering op wat ook oogstverliezen gaf. Verder bleek dat zowel bij reinteelt als mengteelt gerst bemesting met enkel drijfmest aanleiding geeft tot hogere droge stofopbrengsten terwijl dit bij zowel reinteelt als mengteelt triticale het geval is bij de bemesting met enkel kunstmest. 

In Geel werd gekozen voor één oogstmoment. Als gevolg hiervan waren de droge stofgehaltes van de combinaties met erwten allemaal hoog tot zeer hoog. De opbrengstniveaus van de eerste 6 objecten waren vergelijkbaar met die behaald op de Proefhoeve Bottelare. De objecten reinteelt triticale en de mengteelt van triticale en veldbonen (incl. méteil Bean) haalden een opvallend hoger opbrengstniveau en dan vooral de objecten met rundermengmest als bemesting. Voor triticale x veldboon en in mindere mate voor méteil Bean was het droge stofgehalte wel laag tot zeer laag. Meestal bleek het werken met rundermengmest een positief effect te hebben op de opbrengst.

Al bij al moeten de resultaten van de zomerteelt in het jaar 2024 met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden gezien de late zaai. In een vervolgartikel wordt verder ingegaan op het inkuilresultaat en de voederwaarde.

Samengevat

Zowel in winterteelt als in zomerteelt is het mogelijk om een aanvaardbare droge stofopbrengst te bekomen met de teelt van hakselgranen en dit zeker in winterteelt. Toch blijken er belangrijke verschillen tussen de ingezette combinaties en vielen de opbrengsten tegen in Geel in de context van natte omstandigheden.  Het is belangrijk om ook op het juiste moment te oogsten. Hakselgranen rijpen snel af en het is zaak om het droge stofgehalte niet te hoog te laten worden want dit zal de inkuilresultaten niet ten goede komen. Ondanks de late zaai bleken de opbrengsten in zomerteelt gemiddeld nog mee te vallen. Toch waren er ook hier belangrijke verschillen tussen de reinteelt en mengteelten of méteilmengsels.

Aan dit artikel werkten mee: Joos Latré, Eva Wambacq en Valérie Claeys (Hogent, AgroFoodNature Proefhoeve Bottelare Hogent-Ugent); Gert Van de Ven (Hooibeekhoeve).

Dit onderzoek werd uitgevoerd in het kader van het LA-traject ‘Pensvoer, Valorisatie van gehele plant silage van granen, al dan niet gemengd met vlinderbloemigen, op het melkveebedrijf met specifiek aandacht voor pensgezondheid’.