De Vlaamse klimaatdoelstellingen zijn bijzonder ambitieus. Zeker ook voor onze glastuinbouwers ligt de lat torenhoog. Tijd voor haarbare, betaalbare en realistische oplossingen dus.
Het verwarmen en verlichten van een serre is cruciaal voor een efficiënte en kwaliteitsvolle productie van groenten en sierteeltgewassen. Vroeger werd de meeste energie die hiervoor nodig is nog hoofdzakelijk opgewekt door sterk vervuilende stookoliegeneratoren. Zo’n 15 à 20 jaar geleden deed er zich een belangrijke verschuiving voor in de serreteelt. Heel wat tuinders maakten de overstap van zware stookolie naar het properdere aardgas. Vooral warmte-krachtkoppelingen (wkk’s) werden een populaire investering en worden vandaag op heel wat glastuinbouwbedrijven gebruikt.
Combinatie van warmte en elektriciteit
Net als de grote gascentrales zet ook een wkk aardgas om in elektriciteit, warmte en CO2, en dit op een erg efficiënte manier. Anders dan de grote centrales gebeurt de energieproductie op onze bedrijven dus niet op één plek, maar staan de wkk’s verspreid over Vlaanderen. Die decentrale energieproductie heeft verschillende voordelen, zowel voor de sector als de maatschappij.
Efficiëntiewinsten
Een eerste voordeel is de efficiëntie. Waar de geproduceerde warmte van de grote gascentrales vaak gewoon de lucht wordt ingeblazen, wordt deze op de glastuinbouwbedrijven wel gebruikt om de kassen op te warmen. Dit lukt mede door grote buffertanks met warm water. Door die combinatie van warmte- en elektriciteitsproductie wordt er zo’n 30% fossiele brandstof gereduceerd in vergelijking met een klassieke techniek zoals een verwarmingsketel.
Bovendien krijgt ook de geproduceerde CO2 die wkk’s uitstoten op onze bedrijven een nuttige bestemming. Deze is immers na een zuiveringsproces erg welkom in de serre, waar de planten een verhoogde concentratie ervan nodig hebben. Je kan dit eigenlijk zien als een voeding, een soort meststof, om de plantengroei te stimuleren. Door de elektriciteitsproductie naar het niveau van het glastuinbouwbedrijf te brengen worden er dus belangrijke efficiëntiewinsten geboekt. Daarnaast is de klimatologische voetafdruk per kg groente of per plant er enorm op vooruitgegaan door de overschakeling van aardolie naar gas.
Een flexibele kerncentrale
Naast de efficiëntie is ook de elektriciteitsproductie voor de maatschappij een grote troef. De elektriciteit die niet nodig is om de serre te verlichten of om motoren draaiende te houden, gaat immers naar het net. De elektriciteitsproductie die serrebedrijven realiseren met hun wkk’s kan je vergelijken met de productie van een kerncentrale, oftewel voldoende elektriciteit om 900.000 gezinnen mee veilig te stellen! De wkk’s spelen op die manier dus een belangrijke rol op het vlak van bevoorradingszekerheid. Maar dat is niet alles. Dankzij grote warmtebuffers zijn tuinders erg flexibel in wanneer ze hun wkk al dan niet laten draaien en wanneer ze dus al dan niet elektriciteit aan het net leveren.
Onze tuinders zijn hierdoor essentiële partners voor netbeheerder Elia. Die moet immers garanderen dat de elektriciteitsvraag en -aanbod op elk moment precies op elkaar zijn afgestemd om te vermijden dat er stroompannes ontstaan. Dankzij het decentraal karakter van de glastuinbouw-wkk kan die afstemming nog gerichter gebeuren. De grote flexibiliteit van die decentrale wkk’s is dus cruciaal geworden. Zeer recent investeren glastuinders nu ook in e-boilers om op momenten dat er te veel stroom op het net aanwezig is, stroom af te nemen om het net in evenwicht te houden. Met die e-boilers kan er terug warm water geproduceerd worden.
"WKK's spelen een belangrijke rol op het vlak van energiebevoorradingszekerheid."
In woelig vaarwater
De wkk vult dus zowel voor de sector als voor de maatschappij een belangrijke rol in. Toch ligt hij onder vuur. Hoewel de wkk de sector hielp om af te stappen van de zware stookolie en zorgde voor een significante daling van de CO2-uitstoot is de energiebron van de wkk vandaag nog steeds fossiel waardoor ze nog steeds gepaard gaat met broeikasgasemissie. Hierdoor komt het gebruik van de wkk in het klimaatvizier … Bovendien heeft het succes van de techniek opnieuw geleid tot een stijging van de uitstoot doordat de introductie van wkk’s voor veel bedrijven gepaard ging met een noodzakelijke uitbreiding. Tuinders met een wkk balanceren op een slappe koord tussen verschillende overheidsambities.
Klimaatambities
De klimaatambities uit het Vlaams Energie- en Klimaatplan (VEKP) bepalen dat de totale landbouwsector 30% CO2-equivalenten moet reduceren tegen 2030 met 2005 als referentiejaar. De glastuinbouwsector is verantwoordelijk voor 21% van die Vlaamse landbouwemissies. Anders dan in de rundveehouderij gaat het in de glastuinbouw uitsluitend om energetische emissies. Specifiek voor de energetische landbouwemissies vraagt het VEKP een daling van maar liefst 52% ten opzichte van 2005. Als je weet dat 70% van die energetische emissies van landbouw uit de glastuinbouwsector komen, is het duidelijk dat er een enorm zware opdracht op de schouders van deze bedrijven wordt gelegd.
Visienota
Het Agentschap Landbouw en Zeevisserij schreef vorig jaar samen met de sector de visienota ‘Op weg naar een klimaatneutralere Vlaamse glastuinbouw 2030-2050’. Hierin werd een ambitieuze daling van 40% tegen 2030 (ten opzichte van 2005) naar voren geschoven. Om die doelstelling te behalen zou in de eerste plaats hard worden ingezet op energiebesparing en hernieuwbare energieproductie. Het gebruik van innovatieve schermsystemen, aanpassing van teeltpraktijken, warmtepompen en e-boilers werden in de nota naar voren geschoven. In de visienota werd geconcludeerd dat de wkk op middellange termijn nog niet uit de sector kan verdwijnen, onder andere omwille van het belang voor het netevenwicht. De wkk zou echter wel steeds vaker gecombineerd worden met andere, meer duurzame technieken om zo optimaal te kunnen werken.
Vragen bij de taakstelling
Waar de visienota van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij een daling van 40% als het hoogst haalbare ingeschat, legt het VEKP met een reductiedoelstelling van 52% de lat dus nog een heel stuk hoger. Glastuinbouwers stellen zich grote vragen bij deze zeer zware taakstelling uit het VEKP. De doelstelling kan immers niet gerealiseerd worden zonder drastisch in te grijpen op de wkk-productie. Dit heeft niet alleen grote gevolgen voor de rentabiliteit van de glastuinbouwsector, maar zou ook betekenen dat de voordelen op het vlak van energiebevoorrading en flexibiliteit op het elektriciteitsnet voor de maatschappij wegvallen. Dit is een grote zorg van onze federale overheid.
De Vlaamse overheid ligt hier echter niet echt van wakker aangezien deze domeinen niet binnen haar bevoegdheidsportefeuille vallen. Waar de Vlaamse regering wegens haar klimaatboekhouding de (uitstoot van de) wkk liever kwijt dan rijk is, is de wkk een belangrijke troef op federaal niveau waar de bevoegdheid voor bevoorradingszekerheid en netbalans ligt. Als het wegvallen van de wkk moet opgevangen worden door de bouw van nieuwe gascentrales om de elektriciteitsproductie op peil te houden, zijn de voordelen op het vlak van efficiëntie en decentrale productie verloren zonder dat er op papier klimaatwinst geboekt is. Dat kan, los van bevoegdheden, nooit de bedoeling zijn.
Graag een gezamenlijke visie
De inspanning die van onze tuinders in het VEKP gevraagd wordt, is ongemeen groot. Dit zorgt voor grote onzekerheid en doet hen vragen stellen of er nog wel een toekomst is voor glastuinbouwbedrijven in Vlaanderen. Bovendien dreigen heel wat ongewenste neveneffecten voor zowel de sector als de maatschappij als de energietransitie in de sector fout wordt aangepakt. De sector vraagt dan ook verduidelijking over de cijfers die gehanteerd worden en wil overleg met het beleid om te kijken hoe er naar haalbare, betaalbare en realistische oplossingen kan worden gezocht. Cruciaal is dat een tuinder naar dé overheid kijkt en daarbij mag het niet uitmaken welke overheid welke bevoegdheid heeft. De sector eist dat de Vlaamse én federale overheid werk maken van een gezamenlijke visie over welke rol de wkk zal spelen in de energietransitie. Een samenwerking met andere sectoren die ook werken met wkk’s is mogelijk wenselijk. Enkel met die oplossingen en visie kan onze glastuinbouw bijdragen aan een duurzame voedsel- en energieproductie.
Bron: Pieter Van Oost, adviseur Plantaardige Productie, Studiedienst.
