Klimaatvriendelijkste melk komt uit Vlaanderen

Uit een wereldwijde vergelijking van de ecologische voetafdruk van melk, uitgevoerd door ILVO, blijkt dat melk nergens ter wereld zo klimaatzuinig wordt geproduceerd als in Vlaanderen.

 

De studie gebeurde in het kader van het pas afgelopen Vlaio-onderzoeksproject Klimrek, dat helder moest krijgen waar de Vlaamse landbouwbedrijven staan in het klimaatverhaal, en op welke doordachte wijze ze stap voor stap kunnen verduurzamen. Gedetailleerde klimaatscans op zowat 150 Vlaamse melkveebedrijven tonen dat de werkelijke carbon footprint van 1 kg gestandaardiseerde Vlaamse melk gemiddeld samengaat met slechts 0,99 kg CO2 equivalenten. Dat is lager dan de score van alle andere melkproducerende landen.

Hoopgevend

“De superlatief ‘meest klimaatvriendelijk’ voor onze melk is een verrassende wetenschappelijke vaststelling. Dat de melkveesector zo’n hoge toppen scheert, zelfs in het begin van de uitrol van de Klimrek-aanpak, is hoopgevend,” reageert Jo Brouns, Vlaams minister van Landbouw, Economie en Innovatie. In de melkveestal van Niels en Katleen Keereman in Oostkamp lichtten de Klimrek-partners ILVO en Boerenbond de methode en melkveeresultaten toe.

Individuele scan en verbeteradvies nodig

In het Klimrek-project werkten ILVO-onderzoekers en Boerenbondconsulenten samen aan een bedrijfsspecifiek klimaattraject. Dit bestaat enerzijds uit een door ILVO-onderzoekers ontworpen methode om zeer gedetailleerde klimaatscans op bedrijfsniveau uit te voeren en anderzijds uit een adviestraject, dat inzicht biedt in waar een bedrijf nog kan verbeteren.

Veerle Van linden, ILVO LCA-expert en projectcoördinator: “In de scan inventariseren en kwantificeren we alle inputs en processen die bijdragen tot het geleverde landbouwproduct (melk, vlees, tarwe …). Die gegevens gaan in een Levenscyclusanalyse (LCA) en zo verkrijgen we de totale ecologische voetafdruk van het bedrijf op 1 jaar, met daarbij een detailoverzicht opgedeeld per proces en productstroom. Ook de klimaatimpact van ingevoerde grondstoffen (kunstmest of soja) zitten in het cijfer.”

Stap twee is voor de landbouwer erg belangrijk: van een gespecialiseerde klimaatconsulent verneemt hij hoe zijn bedrijf scoort, hoe zijn positie tegenover de andere bedrijven is, en vooral: via welke maatregelen hij extra CO2 eq. kan uitsparen en hoe economisch en praktisch haalbaar dat zou zijn. Via jaarlijkse opvolgingen ontstaat een slim, kennisgebaseerd klimaattraject, op maat van het bedrijf. De landbouwer ziet zijn persoonlijke evolutie en leert ook van collega’s via lerende netwerken.

Om het Klimrek-traject voor melkveehouders nog gebruiksvriendelijker te maken in de praktijk is MilkBE, de branche-organisatie van de Belgische zuivelsector, betrokken.

Klimaatgewicht van Vlaamse melk

Tot eind 2022 werden er 146 melkveebedrijven doorgelicht met de scan. De voetafdrukken variëren tussen 0,74 en 1,53 kg CO2 equivalenten per kg meetmelk. Gemiddeld is dat 0,99 kg CO2 eq.

De spreiding rond het gemiddelde toont dat er verbeteringen mogelijk blijven. Veerle Van linden: “Opmerkelijk is dat we geen typische bedrijfskenmerken (groot of kleinschalig bedrijf, bio of gangbaar, beweiding of niet …) kunnen relateren aan de betere of slechtere klimaatprestatie van de bedrijven. Klimaatzuinig melk produceren is typologie-onafhankelijk. Dit betekent ook dat een scan op maat met maatregelen op maat echt de juiste werkwijze en absoluut zinvol is.

Koolstofvoetafdruk
Vergelijking met andere melproducerende landen

Met 320.000 melkgevende koeien is de Vlaamse melkveestapel klein in vergelijking met grootproducenten zoals India (122 miljoen koeien), de Verenigde Staten (9,4 miljoen) en zelfs Duitsland (4 miljoen) en Frankrijk (3,6 miljoen). Per koe ligt de melkproductie in Vlaanderen gemiddeld hoog (10.278 liter melk per lacterende koe per jaar). Dat komt onder meer door de raskeuze, het secuur bedrijfsmanagement op vlak van ziektepreventie en dierenwelzijn, de kennis rond graslandbeheer en mestverwerking en de precieze rantsoensamenstellingen volgens behoefte. Die factoren beïnvloeden ook de ecologische voetafdruk.

ILVO deed opzoekingen van klimaatgegevens uit gespecialiseerde databanken. Die verkrijgen hun cijfers door volgens een uniforme methode een LCA te berekenen van de melk van een fictief gemiddeld bedrijf, representatief voor het land in kwestie. Iedereen rekent ook in dezelfde gestandaardiseerde ‘meetmelk’ (FPCM of Fat & Protein Corrected Milk).

Internationale databanken plaatsen de Vlaamse melk al in de kopgroep, vlakbij de klimaatvriendelijke melkproducenten Denemarken en Nieuw-Zeeland. In de top 10 zitten bijna alleen Europese landen en Vlaanderen scoort nog opvallend beter dan het gewogen Europese gemiddelde. De werkelijke impactmetingen per bedrijf die nu uit een representatieve reeks Klimrek-scans verschijnen (zie groene balk in de tabel) tonen een nog straffer beeld: Vlaanderen heeft de meest klimaatvriendelijke melk. Geen enkel land haalt dezelfde gemiddelde lage klimaatimpactscore.

Koolstofvoetafdruk meetmelk
Nog verdere dalingen klimaatscore voor Vlaamse melk

Klimrek bezit een digitale rekentool die verbonden is met de meest actuele rekenfactoren en -methodes. De klimaatconsulenten zijn opgeleid (en gebrevetteerd) om op basis van de zwaktes en sterktes van het bedrijf scenario’s uit te werken. De boer krijgt bij elke voorgestelde maatregel op een overzichtspagina (dashbord) de voorspelde klimaateffecten.

Sleutelen aan het rantsoen van de koeien levert de grootste klimaatverbeteringen op. Tot één tiende van de voetafdruk van melk uit Vlaanderen is ermee weg te werken. Bierdraf en koolzaadschroot aan de koeien geven, werkt methaanremmend in de vertering. Er bestaan voedersupplementen met een bewezen, groot methaanverlagend effect. Overzeese soja vervangen door lokale eiwitbronnen maakt ook een groot verschil.

Minder kunstmest strooien op grasland en omschakelen naar grasklaver kan opnieuw enkele procenten CO2-equivalenten reduceren. Minder jongvee houden door de langleefbaarheid van de lacterende koeien te verhogen, is voor sommige boeren een mogelijkheid.

Onderstaand overzicht geeft potentiële dalingen op basis van een gemiddeld presterend melkveebedrijf (150 koeien en 110 stuks jongvee, 26 maanden tot de eerste kalving, 30% vervangingen per jaar, 64 ha voor eigen ruwvoederwinning in gras, graskuil en mais, 10.500 kg meetmelk per jaar) dat in de klimaatscan uitkwam op 1.0 CO2 eq/kg meetmelk.

Reductie broeikasgasemissies
Melk van Niels en Katleen Keereman

Niels Keereman houdt in Oostkamp 100 melkkoeien, die samen 952.989 liter melk per jaar geven. Zijn melk scoort flink onder het Vlaams gemiddelde: 0,88 kg CO2 eq./kg meetmelk. Onderstaande grafiek toont dat Niels op zo goed als elk deelaspect beter scoort dan het gemiddelde van de 146 gescande Vlaamse melkveebedrijven: qua zelfgeproduceerd ruwvoeder, vervangingspercentage … De aanwezige mestverwerkingsinstallatie (pocketvergisting waar methaan uit mest wordt omgezet in elektriciteit en warmte) maakt het bedrijf een van de klimaatvriendelijkste wat betreft mestopslag- en bewerking.

Niels Keereman, Klimrek-deelnemer: “Die 0,88 kg is nog lager dan het gemiddelde van 0,99 kg van alle Klimrek-scans tot nu toe. Dat maakt mij wel trots! De vertering van de koeien kan misschien nog met minder methaanemissie, door anders te voederen. Dat staat ook in het Klimrek-advies. Het is een meerwaarde dat ik zoveel informatie over mijn werking uit de analyses verkrijg, en ook dat ik zelf kan bepalen welke maatregelen ik zal nemen. Want elke verandering in bedrijfsvoering vraagt toch een leertijd, geld en inspanningen …”

Aandeel deelsystemen
Naar een bredere uitrol

ILVO belooft om ook na het projecteinde het onderhoud van de rekentool te blijven doen, én de voortdurende actualiseringen op basis van nieuwe producten of klimaatverbeterende technieken. MilkBE, de brancheorganisatie voor de Belgische zuivelsector, vertegenwoordigt zowel melkveehouders als zuivelverwerkende bedrijven, en wil een snelle uitrol van de Klimrek-aanpak bij de melkveebedrijven ook in de toekomst helpen stimuleren en ondersteunen. We willen volop inzetten op de gebruiksvriendelijkheid van de scan en digitale datakoppelingen die de klimaatscan nog efficiënter zullen laten verlopen,” zegt Lien Callewaert, voorzitter van de werkgroep Duurzaamheid van MilkBE.

Ook Boerenbondvoorzitter Lode Ceyssens is enthousiast: “We konden al prat gaan op de hoge kwaliteit van onze melk. Nu is bewezen dat we ook de klimaatvriendelijkste melk produceren. Dat kleurt de toekomst voor deze sector. Voor het klimaat zou het niet goed zijn om het aantal liters Vlaamse melk te laten dalen en dan buitenlandse melk aan te kopen met een hogere klimaatbelasting.”

Ook Jo Brouns, Vlaams minister van Landbouw, Economie en Innovatie, was bij de voorstelling aanwezig: “Ik onthoud dat het wel degelijk technisch mogelijk is om de hoeveelheid broeikasgasemissies van een liter melk en dus van onze melkveehouderij te verminderen. Dat is hoopgevend, want deze sector moet net als vele andere sectoren vooropgestelde klimaatdoelstellingen halen. Ik hoop dat de burgers dit nieuws te horen krijgen en misschien ook gaan beseffen dat het uitmaakt of ze een liter Vlaamse melk drinken, dan wel eentje die we hebben ingevoerd met een hogere klimaatimpact.”

Klimrek

Klimrek staat voor ‘KLImaatMaatRegelen met Economische Kansen op het landbouwbedrijf'’ Het Vlaio-project liep van 2019 tot 2023. ILVO was coördinator, Boerenbond en VITO partner. In het totaalbudget van 1,2 miljoen euro (Vlaams geld) kwam de 10% medefinanciering van Boerenbond, Belgapom, Belpork en BCZ (zuivelsector). Klimrek heeft op 4 jaar tijd scansystemen én begeleidingstrajecten op maat ontwikkeld voor drie deelsectoren: melkveehouderij, varkenshouderij en akkerbouw. Andere deelsectoren vragen inmiddels ook een voor hen bruikbare scanmethode en klimaatadvies. Dit jaar werd gestart met de sectoren vollegrondsgroenten en (hard)fruit.

Bron: Persbericht ILVO, Klimrek, MilkBE en Boerenbond