In opdracht van VLM schreef Boerenbond een inspiratieboek rond het concept voedsellandschap. Dit inspiratie-doe-boek nodigt via opdrachten en een stappenplan een lokale groep actoren uit om hun voedsellandschap uit te tekenen. Het concept wil op economisch, ecologisch en maatschappelijk vlak meerwaarde creëren in en voor een landbouwgebied waar naast landbouwers ook andere actoren een actieve rol opnemen.

Behoud van openruimtegebied

Op zoek naar nieuwe kansen voor de Vlaamse land- en tuinbouw verkenden Boerenbond en Boerennatuur Vlaanderen gedurende een jaar het concept voedsellandschap. Ze deden dit op
vraag van VLM. De finale doelstelling van een voedsellandschap is het vrijwaren van de open ruimte.

Door ook bij niet-landbouwers gedragenheid te creëren, groeit de groep lokale actoren die inzet op het behoud van landbouwgebied als openruimtegebied. Medestanders vind je als je als landbouwer niet focust op maximale voedselproductie  maar ook (terug meer) inzet op vergroening, ruimte laat voor beleving en waar mogelijk inspeelt op de grote maatschappelijke uitdagingen zoals de klimaatverandering, meer biodiversiteit, duurzame mobiliteit, productie van lokale hernieuwbare energie, bodem- en waterbeheer …

Aandacht voor landbouw en landschap

De rol die land- en tuinbouw speelt in die maatschappelijke uitdagingen is ons niet vreemd. Wat ons ook niet vreemd is, is dat aan de landbouwer heel wat gevraagd of opgelegd wordt, terwijl hij daar (te) weinig voor in de plaats krijgt. De lasten zijn bekend. Op de lusten is het vaak (lang) wachten. 

Dat ons buitengebied een ideale omgeving is om te ontspannen en te onthaasten, werd in coronatijd meer dan belicht. Ook geraakt bekend dat onze gronden en teelten ideale opslagplaatsen zijn voor koolstof. Lekker lokaal voedsel vindt men in onze hoevewinkels en houtkanten, bloemenranden en nieuwe teelten verhogen de biodiversiteit en zijn een lust voor het oog.
 

Een voedsellandschap zorgt (opnieuw) voor interactie tussen
de landbouw(er) en zijn omgeving

Lasten en lusten delen

Waar we maar niet in slagen is om waarde te genereren uit die inspanningen. Een voedsellandschap kan het antwoord bieden. Het is een landbouwgebied waar niet alleen landbouwers maar ook andere lokale actoren hun schouders onder zetten. Lokale horeca en buurtwinkels onderscheiden zich door streekproducten in hun gamma op te nemen. De gemeente en nabijgelegen stad zoeken synergie tussen hun voedselstrategie (die vaak kadert in een klimaatbeleid) en de lokale producenten. Ze faciliteren de logistiek en zijn een belangrijke hefboom in de (ver)korte keten. Lokale ondernemers worden afnemer en verwerker van lokaal geproduceerde granen, vlees, fruit, … Verenigingen spelen in op de kansen die het nabijgelegen buitengebied biedt en nemen hun rol op in bewegwijzering, voorkomen en opruimen van zwerfvuil,
sensibilisering van de recreant, … Ze kunnen mee investeren in bloemenranden, investeren in en op termijn afnemen van de lokaal geproduceerde hernieuwbare energie, …

Alle actoren dragen mee verantwoordelijkheid voor de invulling en benutting van het landbouwgebied. Een voedsellandschap zorgt (opnieuw) voor interactie tussen de landbouw(er) en zijn omgeving. Lasten en lusten worden gedeeld.

Voedsellandschap als antwoord

voedsellandschap

Vlaanderen is zich bewust van de waarde van haar open ruimte. In 2013, bij de viering van 25 jaar VLM, werd het Open Ruimte Platform gelanceerd. Dit stimuleert via verschillende inhoudelijke programma’s de ontwikkeling van innovatief ruimtegebruik. Het programma Voedsel+Land+Schap onder- zoekt hoe we lokaal voedsel kunnen produceren en tegelijk kunnen inzetten op andere functies van de open ruimte. Door de schaalvergroting van de landbouw zijn de voorbije decennia immers heel wat openruimtefuncties onder druk komen te staan. Een voedselland- schap wil terug invulling geven aan die functies zonder beperkingen op te leg- gen op vlak van landbouwtypes en -teelten. Er zijn geen wettelijke criteria of erkenning voor een voedselland- schap. De invulling is belangrijker dan de naam.

Samengevat: een voedsellandschap is een afgebakend gebied, vooral in land- bouwgebruik. Door samenwerking tussen land- en tuinbouwers onderling, maar ook door samenwerking tussen de landbouwers en het lokaal beleid, lokale maatschappelijke actoren en/of lokale ondernemers wordt niet enkel ingezet op lokale voedselproductie, - afzet en -consumptie, maar ook op vergroening, beleving, bodem- en waterbeheer, … Het voedsellandschap geeft zo invulling aan het globaal Euro- pees en Vlaams beleid rond de klimaatverandering, lokale voedselstrategie, biodiversiteit, behoud en versterken van landschapswaarde, maar ook in het kader van specifiek landbouwbeleid zoals GLB 2023 (waarin samenwerkingen gestimuleerd worden) en FARM2Fork.

 

Meerwaardecreatie op diverse vlakken

De hoger genoemde inspanningen die de land- en tuinbouwers nu al doen, kunnen binnen de activiteiten van een voedsellandschap onder de aandacht gebracht worden. Maar denk ook aan wateropslag, niet-kerende bodembewerking, inspanningen op vlak van dierenwelzijn, (vaak gratis) onderhoud van wegenbermen, … Ze blijven vaak onder de publieke radar. De samenwerking met de diverse actoren helpt ze in de kijker te zetten. Een gebiedsgerichte duurzaamheidsmonitoring zou er, in samenwerking met de grote groep actoren, voor kunnen zorgen dat er meer en sneller stappen vooruitgezet worden, waardoor het landbouwgebied niet alleen zorgt voor ecologische (vergroening) en maatschappelijke (imago-opbouw) meerwaardecreatie, maar ook voor economische meerwaardecreatie. Naast land- en tuin- bouwers kunnen ook (opnieuw) lokale verwerkers zorgen voor lokale economische activiteiten.

Spot dus de kansen die een voedsellandschap biedt. Neem mee de regie in handen. Doe je het zelf niet, dan zullen anderen het voor jou doen. Een voedsellandschap helpt je (deels) loskoppelen van de wereldmarkt en stimuleert (weer) de lokale verankering én gedragenheid. 

Inspiratieboek Voedsellandschap

Zoek je inspiratie rond het concept voedsellandschap, lees dan het inspiratieboek

Ook wie betrokken is in een land- schapspark vindt in deze publicatie inspiratie om de landbouw in het gebied te versterken door meerwaardecreatie op economisch, ecologisch en maatschappelijk vlak.

In een voedsellandschap is het belangrijk de juiste actoren mee rond de tafel te krijgen, gewenste activiteiten op te sommen, verantwoordelijken aan te duiden en lusten en lasten correct te verdelen. Zo creëer je voor de lange termijn een win-winsituatie voor alle betrokkenen en geniet iedereen van een versterkt landbouwgebied.

In een voedsel­ landschap is het belangrijk de juiste actoren mee rond de tafel te krijgen.