Binnen de landbouwsector is kringloopsluiting geen nieuw gegeven. Al van oudsher probeert de landbouwsector zo veel mogelijk kringlopen te sluiten door het maximaal hergebruiken van water, nutriënten en reststromen. Door de industrialisering, welvaart en bevolkingsdruk werd dit gedachtengoed een tijdlang onderdrukt. Intussen staat het thema weer helemaal bovenaan de agenda, bij zowel de Europese Commissie als de Vlaamse regering.
Wat kan het sluiten van de kringloop vandaag betekenen voor de Vlaamse landbouw? Het departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid publiceerde begin dit jaar het rapport ‘Back to Basics? Circulaire economie en landbouw’. Hieronder lees je een greep uit de bevindingen.
Van efficiënt gebruik naar hergebruik van grondstoffen
Het grondstoffenaanbod staat steeds meer onder druk door opkomende economieën, geopolitieke conflicten en het feit dat het niet langer economisch of geografisch haalbaar is om bepaalde grondstoffen te ontginnen. Ook in de landbouw komen grondstoffen onder druk te staan, onder andere door klimaatveranderingen en het gebruik van landbouwgrondstoffen enerzijds voor voeding en anderzijds voor biogebaseerde toepassingen en hernieuwbare energie. Deze laatste twee doen de vraag naar biomassa toenemen.
Tijdens de vorige eeuw heeft de landbouwsector een doorgedreven industrialisering gekend. Productie- en consumptie zijn volledig van elkaar losgekoppeld en de sector heeft zich voornamelijk toegespitst op een efficiënt systeem van ontginning van grondstoffen en dit aan een lage kostprijs. Maar in een economie die zich focust op het sluiten van kringlopen, ligt de nadruk net op de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen.
Wil de landbouwsector opnieuw meer kringlopen sluiten en biologische reststromen hergebruiken, dan moet men sowieso overgaan naar het opnieuw benutten van reststromen als grondstof. Onder reststromen verstaan we daarbij zowel eetbare als niet-eetbare biomassastromen. Dit sluiten van kringlopen kan op verschillende niveaus: op het bedrijf zelf, in een ruimer ketenverband en met bedrijven in de omgeving.
De kringloopboerderij
De bedrijfsvoering van een kringloopboerderij spitst zich volledig toe op het gebruik van alle op het bedrijf aanwezige én geproduceerde grondstoffen. Dit betekent dat er optimaal gebruik wordt gemaakt van zonlicht, organische stof, water, energie, arbeid, nutriënten ... De essentie is het streven naar een optimale productie, maar met minder externe input. Daarbij moeten alle stromen zo veel mogelijk in balans zijn (N, P, koolstof, energie, water …) Concreet betekent dit dat een product dat voorheen gezien werd als een afvalstroom of emissie, nu op het bedrijf wordt gebruikt als voeder, bodemverbeteraar of nutriëntenbron.
Wat zijn de voordelen? Door de afhankelijkheid van input van buitenaf te verminderen, door hulpbronnen efficiënter te gebruiken (waardoor de kostprijs verlaagt) en door de consument te wijzen op een duurzamere bedrijfsvoering, kan de ondernemer een gunstiger economisch plaatje opbouwen en zijn bedrijf veerkrachtiger maken.
Wanneer kringlopen op het bedrijf worden gesloten vergt dit een totaal andere benadering van de bedrijfsvoering. Bovendien is het voor heel wat gespecialiseerde intensieve landbouwbedrijven niet mogelijk om de kringloop op het eigen bedrijf te sluiten. Deze bedrijven kunnen dan proberen bij te dragen aan de kringloopeconomie door samenwerking te zoeken met externe bedrijven die zelf ook streven naar een hoogwaardige valorisatie van reststromen.
Een andere mogelijkheid kan de omschakeling zijn van een gespecialiseerde niet grondgebonden productie naar een meer grondgebonden en gemengde productie. Dit is niet evident en vraagt meestal samenwerking met naburige collega’s die mee in dit verhaal willen stappen.
WANNEER KRINGLOPEN OP HET BEDRIJF WORDEN GESLOTEN VERGT DE BEDRIJFSVOERING EEN ANDERE BENADERING
Landbouw in crosssectorale kringlopen buiten eigen sector
De bedrijfsvoering van een landbouwbedrijf kan ook deel uitmaken van een samenwerking buiten het eigen bedrijf. In dit model van kringloopsluiten worden de reststromen die het landbouwbedrijf produceert, geleverd aan andere sectoren voor verdere valorisatie. Op deze manier levert de landbouw een bijdrage aan de biogebaseerde kringloopeconomie. In plaats van landbouwreststromen door andere sectoren te laten gebruiken, is het ook mogelijk om op armere gronden specifieke gewassen voor de bio-economie te gaan telen. Het gaat hierbij dan bijvoorbeeld over non-foodgewassen zoals vezelhennep, miscanthus of vlas.
De voordelen van landbouw als schakel in een sectoroverschrijdende kringloop zijn onder andere de diversificatie van het eigen bedrijf, de toegang tot nieuwe markten en nieuwe afzetmogelijkheden met als gevolg toegang tot nieuwe inkomstenstromen en jobs, dalende productiekosten ... Van deze voordelen kan je genieten van zodra je ook de uitdagingen hebt overwonnen die deze sectoroverschrijdende samenwerking met zich meebrengt.
We denken hierbij aan het organiseren van het transport, de houdbaarheid en de beschikbaarheid van natte biomassareststromen, de microbiële veiligheid, de geschiktheid van de biomassa en het bereiken van voldoende schaalgrootte.
Voorbeelden van het hierboven vernoemde businessmodel vinden we onder andere al terug in de auto-industrie, met name in het gebruik van vlas voor het maken van vezelversterkte kunststoffen. Verder in dit dossier kom je meer te weten over andere voorbeelden van de valorisatie van landbouwreststromen in een sectoroverschrijdende kringloop.
Landbouw als kringloopschakel in verstedelijkte omgeving
Bij kringlopen tussen landbouw en hun omgeving denken we algauw aan het opzetten van korte ketens. Voor landbouwers die nabij de stad akkers hebben en hun activiteit ook daar uitoefenen, is het een kans om kringlopen te sluiten met actoren in en rond de stad. Het opzetten van kortere ketens betekent voor de landbouwer meer autonomie, een betere afstemming tussen vraag en aanbod, betere prijzen, trouwere consumenten, meer voldoening en een beter imago voor het bedrijf.
De wisselwerking tussen landbouw en de stedelijke omgeving biedt ook kansen op het vlak van energie-uitwisseling en het benutten van stedelijke reststromen in de landbouwproductie. Een voorbeeld is het benutten van koffiedik als voedingsbodem voor paddenstoelen. De uitdaging in dit bedrijfsmodel is precies het vinden van de juiste partners en het differentiëren van het aanbod aan producten, diensten en activiteiten.
Innovatiesteunpunt als matchmaker.
Wat kan het Innovatiesteunpunt voor een ondernemer betekenen in het sluiten van kringlopen? Consulenten van het Innovatiesteunpunt helpen bij het zoeken naar nieuwe partners (ook buiten de sector) die jouw reststroom kunnen valoriseren. Daarnaast denken wij samen met jou na over nieuwe producten die je, al dan niet in samenwerking met andere partners, kunt ontwikkelen of over nieuwe diensten die je op het bedrijf kunt opstarten.
